İstanbul Planlama Ajansı’nın yayımladığı ‘Sosyal Güvenlik Sisteminde Sürdürülebilirlik:

Türkiye’nin ‘Sosyal Güvenlik Karnesi’ başlıklı rapora göre emeklilerin milli gelirden aldığı pay hızla azalıyor; sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliği ise tehlikede.

İstanbul Planlama Ajansı (İPA) tarafından hazırlanan ‘Sosyal Güvenlik Sisteminde Sürdürülebilirlik: Türkiye’nin Sosyal Güvenlik Karnesi’ başlıklı raporda, emeklilerin milli gelirden aldığı payın giderek azaldığı ve sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliğinin tehlike altında olduğu vurgulandı.

Raporda, Dr. Ozan Bingöl ve İPA Başkanı Dr. Buğra Gökce’nin çalışmasına Prof. Dr. Aziz Çelik, Prof. Dr. Murat Şeker ve Doç. Dr. Burak Cop katkı sundu.

Raporda;

“Türkiye’de derinleşen yoksulluğu en çok emekliler hissetmektedir. İstanbul, emeklilerin yaşam koşullarının ağırlığı nedeniyle hayatlarını idame ettirmekte zorlandıkları bir kent olarak öne çıkmaktadır” ifadelerine yer verilirken mevcut durum analizinde öne çıkan grafikler dikkat çekti.

Rapora göre, sosyal güvenlik sistemini etkileyen başlıca sorunlar şöyle sıralandı: düşük istihdam oranı, kayıt dışı çalışma, ücretlerin düşüklüğü, sık sık çıkarılan aflar, popülist müdahaleler, prim ve emekli aylığı arasındaki bağın zayıflaması, kurumsal yetersizlikler, mali disiplinden uzak bütçe yönetimi ve sosyal devlet anlayışının ikinci plana atılması.

EMEKLİ-ÇALIŞAN ORANINDAKİ DÜŞÜŞ

Emekli ve çalışan oranına sosyal güvenlik sisteminde ‘aktif/pasif oranı’ deniliyor.

Bu oran, sistemin gelir-gider dengesini belirlemede kritik öneme sahip.

Raporda, Türkiye’nin aktif/pasif oranının cumhuriyet tarihinin en düşük seviyesine gerilediği belirtilirken, 2009’dan 2023’e değişim şu şekilde aktarıldı:

2023’te Türkiye’de 1,63’e kadar düşen bu oran, Avrupa ülkelerinde ise şu seviyelerde bulunuyor:

EMEKLİLERİN MİLLİ GELİRDEN ALDIĞI PAY AZALDI

Raporda dikkat çeken bir diğer veri, emeklilerin milli gelirden aldığı payın düşüşü oldu.

“Türkiye ekonomisi 2003-2022 döneminde yıllık ortalama yüzde 5,4 büyümesine rağmen, emekli sayısı ve toplam nüfusa oranı artış göstermiş olmasına karşın, emeklilerin milli gelirden aldığı pay küçülmüştür” ifadeleri yer aldı.

2010’da emekli aylıklarının GSYH’ye oranı yüzde 6,8 iken, bu oran 2022’de yüzde 4,5’e düştü.

Raporda, sosyal sigorta sisteminin sürdürülebilirliği için aktif sigortalı sayısının önemine dikkat çekildi. Ancak, işgücüne katılma oranının düşüklüğü, işsizlik oranlarının yüksekliği ve kayıt dışı istihdam gibi sorunların prim sistemini olumsuz etkilediği belirtildi. Türkiye’nin işgücüne katılım oranı, OECD ülkeleri arasında son sırada yer alıyor.

NÜFUSUN YAŞLANMASI VE DEMOGRAFİK TEHLİKE

Raporda genç nüfusun azalmasıyla ilgili projeksiyonlara da yer verildi. Çalışma çağı nüfusunun azalarak bağımlı nüfusun artmasının sosyal güvenlik sistemine oluşturacağı riskler şu şekilde aktarıldı:

“2030’un ilk yarısında yaşlı nüfus oranının yüzde 15’i aşmasıyla birlikte demografik fırsat penceresinin kapanacağı öngörülmektedir.”